‘Ongelijkheid is geen natuurfenomeen, we hebben het systeem zelf zo gemaakt’

Er is geen quick fix voor kansenongelijkheid. Toch zijn er genoeg dingen te doen voor gelijkere kansen, stelt Louise Elffers, voorzitter van de Onderwijsraad en bijzonder hoogleraar Kansengelijkheid in het Onderwijs aan de Universiteit van Amsterdam, in haar lezing. ‘Daar kunnen we morgen al mee beginnen.’

Waar komt jouw motivatie vandaan om je bezig te houden met kansengelijkheid in het onderwijs?
‘Die vraag krijg ik vaker. Waarom uitgerekend ik – als oud-gymnasiast en universitair geschoold persoon – hiermee bezig ben. Kennelijk is de verwachting dat je je minder druk maakt om de ongunstige effecten voor anderen als het systeem voor jouzelf gunstig uitpakte. Ik vroeg me eigenlijk als kind al af wat maakte dat iemand kansen krijgt in het onderwijs en succesvol kan leren en studeren. Als volwassene zag ik steeds scherper dat ons onderwijsstelsel niet iedereen dezelfde kansen biedt. En dat ongelijkheid in schoolprestaties niet louter kan worden toegeschreven aan verschillen in talent en inzet. Als je die ongelijkheid eenmaal hebt gezien, dan kun je die niet meer níét zien. Het heeft bij mij een grote gedrevenheid aangewakkerd om scherper zicht te krijgen op de gevolgen van de inrichting van ons onderwijs voor het verloop van schoolloopbanen van jongeren met verschillende onderwijs- en thuisachtergronden.’

Wat is het grootste misverstand over kansengelijkheid in het onderwijs?
Dat ongelijkheid nu eenmaal in de samenleving zit, als een soort natuurfenomeen waaraan we niks kunnen doen. We verwijzen dan vaak naar ‘het systeem’ als iets wat buiten onszelf staat. Maar wij zijn dat systeem, wij hebben dat zelf gemaakt en we kunnen het ook zelf veranderen. Er is geen quick fix, maar er zijn heel veel dingen die we kunnen doen om de kansen gelijker te maken in ons onderwijs en onze samenleving. Daar kunnen we morgen mee beginnen.’

Vertel, wat kunnen we morgen al doen?
‘Dat valt niet in een paar zinnen samen te vatten. In mijn lezing laat ik zien dat er een heleboel dingen zijn die we kunnen en moeten doen. Dat zijn overigens vaak hele concrete dingen. Het is lang niet altijd zo complex als we het soms doen voorkomen. Daarmee wil ik niet suggereren dat het makkelijk is. Maar wél dat we veel kunnen doen, en zeker meer dan we nu doen.’

En wat moeten we vooral niet doen?
‘Hard zuchten dat het allemaal zo complex is, en met de handen in de lucht concluderen dat we alles al hebben geprobeerd. Of steeds blijven wijzen naar wat er allemaal ‘ontbreekt’ bij sommige leerlingen of gezinnen, zonder ook te kijken naar de andere kant van ongelijkheid: de kant van degenen die het voor de wind gaat, voor wie het systeem juist gunstig uitpakt, naar bevoordeling en privileges. Ongelijkheid heeft altijd twee kanten.’

Voor wie is jouw lezing interessant?
‘Voor alle mensen die willen nadenken over de vraag wat zij vanuit hun rol kunnen en willen bijdragen aan kansengelijkheid in het onderwijs. Ik probeer scherper te krijgen wat we bedoelen met gelijke kansen. Kans waarop? Wat of wie moet er gelijk zijn? Zodra je scherper hebt wat je precies nastreeft, kun je ook gerichter zoeken naar aangrijpingspunten om dat te realiseren. Ik krijg vaak terug dat mijn lezingen mensen activeren om aan de slag te gaan op een onderwerp waarvan we soms ook weleens moedeloos worden, of waarbij we handelingsverlegenheid ervaren. Er is geen eenvoudig receptenboek, maar door elkaar te helpen om scherper zicht te krijgen op doelen en middelen en ieders rol daarin, kunnen we veel bereiken.’

Wanneer ben je geslaagd in jouw werk?
‘Ik wil met mijn werk bijdragen aan een gelijker en rechtvaardiger onderwijssysteem. De bijdrage die ik daaraan vanuit mijn wetenschappelijke achtergrond probeer te leveren, is het ontwarren van complexe vraagstukken en samen helder krijgen: waar streven we naar, hoe staat het ervoor en wat moet er dus gebeuren?’

Lees meer over de keynote van Louise Elffers: Onderwijs: de grote (on)gelijkmaker?