‘Onder tijdsdruk kiezen professionals vaker ineffectieve strategieën’

Annemiek Harder:

Keynote-spreker, bijzonder hoogleraar Wetenschappelijk onderbouwde jeugdzorg en onderwijs bij de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences.

Specialisme:

Behandeling voor jongeren met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen.

Op Jeugd in Onderzoek gaat u in op de succesfactoren van jeugdhulp. Kunt u alvast een tipje van de sluiter oplichten? 

‘Jazeker. Een goede samenwerkingsrelatie met jeugdigen en hun ouders is bijvoorbeeld cruciaal voor het verlenen van goede jeugdhulp. Lukt het niet deze op te bouwen, dan kun je net zo goed stoppen met de hulp. Behandeling is dan namelijk zinloos en werkt soms zelfs averechts.’

Is dit geen open deur? 

‘Waarschijnlijk wel, maar toch gaat het in de praktijk lang niet altijd goed. Professionals focussen soms te vroeg op het probleem en gaan te snel over tot actie. Ook denken zij wel eens dat zij een goede samenwerkingsrelatie met jeugdigen en hun ouders hebben opgebouwd, maar is dit niet het geval.’

Hoe bouw je een goede relatie op?

‘Door je echt in te leven in jongeren en hun ouders. Dit betekent dat je met een open blik zoekt naar hun motivatie om iets aan hun problemen te doen. Stel je hebt een ouder met een alcoholprobleem. De eigen gezondheid is wellicht niet de motivatie om hieraan iets te doen, maar het beter voor het kind kunnen zorgen misschien wel. In de praktijk zien we meer sympathie dan empathie bij hulpverleners. Een samenwerkingsrelatie opbouwen doe je niet door doelloos te babbelen. Ook niet door eindeloos vragen te stellen. Hulpverleners zijn er zich niet altijd van bewust dat zij dan impliciet communiceren dat zij het voor het zeggen hebben. Zo kunnen zij bovendien de verwachting wekken dat zij met oplossingen gaan komen, waardoor een verandering op persoonlijk vlak uitblijft. Dit is de valkuil van deskundigheid. Tijdens mijn presentatie ga ik dieper in op dit soort mechanismen.’

Het opbouwen van een behandelrelatie kost tijd. En die is er niet altijd. Hoe doe je dat dan?

‘Onder tijdsdruk blijken hulpverleners en docenten vaker ineffectieve strategieën te kiezen. Hoewel we inmiddels weten dat straffen en dwang niet helpt om gedrag te veranderen, wordt het toch nog vaak ingezet. Ook de reparatiereflex is een voorbeeld van een ineffectieve strategie. Dan gaan professionals jeugdigen of hun ouders vertellen waarom het belangrijk is om behandeling te starten of de situatie te veranderen. Niet zelden proberen zij hen over te halen om met de behandeling te beginnen. Dit heeft vaak een averechts effect en leidt dikwijls tot meer weerstand bij jeugdigen en hun ouders. Juist omdat er weinig tijd is, moeten hulpverleners alleen doen wat zin heeft. Aan de hand van praktijkvoorbeelden, ga ik in op het perspectief van professionals, ouders en jeugd.’

Waarom is het perspectief van de jeugdigen zelf zo belangrijk?

‘Dit biedt professionals eyeopeners over wat wel en niet werkt. Daarom is hier tijdens dit congres ook volop aandacht voor. Zo zijn er drie participatiecafés, waar wordt besproken hoe je jongeren kunt betrekken bij onderzoek. Verder houdt het SER Jongerenplatform een workshop over kansenongelijkheid vanaf de geboorte en het initiële onderwijs. In het programma zijn er nog meer sessies over het perspectief van jongeren.’

Je hebt onderzoek gedaan naar uithuisplaatsing van kinderen. Hoe kunnen we deze groep gelijke kansen bieden?

‘Jaarlijks worden circa 45.000 jongeren uit huis geplaatst. Zij hebben te maken met steeds zwaardere problemen. Deze jongeren hebben natuurlijk ook recht op gelijke kansen, maar die zijn voor hen niet vanzelfsprekend. Daarom is de ontwikkeling van bijvoorbeeld kleinschalige voorzieningen met vier tot zes jongeren een goed initiatief. In kleine groepen is er meer tijd voor individuele aandacht en dus meer tijd om een goede samenwerkingsrelatie op te bouwen met deze jongeren en hun ouders. Juist het opbouwen van zo’n relatie is moeilijk, want deze groep heeft altijd al veel hulpverlening gehad. Maar net als voor alle hulpverlening geldt ook hier dat behandeling geen zin heeft zonder een goede samenwerkingsrelatie. Om uithuisgeplaatste jeugdigen echt gelijke kansen te kunnen bieden, heb ik samen met Erik Knorth en Chris Kuiper een boek geschreven over wat werkt voor deze doelgroep vanuit het perspectief van zowel de jongeren zelf, de wetenschap als de praktijk.’

Bestel Uithuisgeplaatste jeugdigen – Sleutels tot succes in behandeling en onderwijs.

Wat is het bijzondere van Jeugd in Onderzoek?

‘Dit congres biedt professionals inspiratie om hun werk zo effectief mogelijk te doen. Juist omdat er vaak weinig tijd is, is het belangrijk om alleen te doen wat werkt. Er zijn weer veel nieuwe waardevolle inzichten en interventies die docenten en hulpverleners kunnen gebruiken. Zo kunnen zij écht het verschil maken in het leven van jeugdigen en hun ouders.’

Interview: Mérie van der Rijt